Co to integracja sensoryczna, jak rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci

Integracja sensoryczna - czym jest, jakie są zaburzenia integracji sensorycznej i jak je rozpoznać. Co to jest sensoryka i jakie procesy są odpowiedzialne za jej prawidłowe kształtowanie…  wszystko co każdy rodzic powinien wiedzieć już przed przyjściem maluszka na świat.

Chociaż temat wydaje się “modny” to musimy być świadomi, że zaburzenia sensoryki mogą występować już bardzo wcześnie i rzutują na dalsze lata życia, przybierając różne formy. Dorośli również borykają się często z zaburzeniami SI, często jest to nie tylko następstwo spowodowane złym trybem życia, ale także nierozwiązanymi problemami z sensoryką w dzieciństwie.

Na podstawie wielu źródeł postaramy się opowiedzieć o tym, co ma kluczowe znaczenie w rozwoju dziecka. Zacznijmy od początku.

Czym jest sensoryka? Sensoryka najprościej ujmując to doznawanie za pomocą zmysłów. W procesach integracji sesnroycznej SI udział bierze układ nerwowy. Integracja sensoryczna to organizacja informacji odbieranych z własnego ciała i środowiska za pośrednictwem wzorku, słuchu, dotyku, węchu, smaku oraz propriocepcji. Prawidłowa integracja sensoryczna jest podstawą do rozwoju dziecka, odpowiednie reakcje na bodźce odbierane za pomocą zmysłów. Kształtowanie integracji sensorycznej rozpoczyna się już w życiu płodowym, w pierwszych tygodniach ciąży.

 

Jakie są zaburzenia integracji sensorycznej?

Podstawowe zmysły integracji sensorycznej to zmysł równowagi, dotyku i czucia ciała. “Zintegrowanie” tych podstawowych jest fundamentem do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania pozostałych zmysłów, takich jak wzrok, słuch, umiejętność chodzenia, czy mowa. Zaburzenia integracji to nic innego jak wzmożona lub zbyt niska wrażliwość na bodźce z otoczenia. Jej konsekwencje prowadzą do dysfunkcji wielu układów odpowiedzialnych za funkcjonowanie

Przykładowe objawy zaburzeń integracji sensorycznej:

• problemy z zasypianiem
• drażliwość
• problemy ze skupieniem, koncentracją
• trudność w utrzymaniu równowagi
• zaburzenia mowy
• nadaktywność, lub znacznie obniżona aktywność
• nadwrażliwość
• niska samoocena
• zaburzenia integracji z innymi
• problemy w wykonywaniu precyzyjnych czynności, takich jak pisaniem rysowanie, czytanie
• trudność w rozróżnieniu stron, kierunków

Jak rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej u dziecka?

Zaburzenia procesów układów sesnorycznych objawiają się psychoruchowo. Poza tym, że dziecko jest nadmiernie, lub za mało aktywne, warto obserwować zachowania, które możliwe, że na początku nie wzbudzą żadnych podejrzeń.

Zwróć uwagę na reakcje na dotyk:
-  dziecko nadmiernie aktywne - ostre reakcje na przypadkowe dotknięcie.
- dziecko za mało aktywne ("podreaktywne") może wręcz przeciwnie nie zauważyć lekkiego dotyku, będzie nieświadome tego, że ma ubrudzoną buźkę, czy ubranie, a co ciekawsze niechętnie bawi się zabawkami, upuszcza przedmioty.
- "dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych" - jest nieuważne, wpada na osoby, wyrzuca z pojemnika wszystkie zabawki nie skupiając się na żadnej z nich przez krótką chwilę.

Problemy ze skupieniem uwagi:
- niezależnie od tego, czy dziecko charakteryzuje się nadpobudliwością, czy jest raczej mało aktywne może mieć problem ze skupieniem się na konkretnym przedmiocie jeśli w polu widzenia znajduje się wiele elementów. To rozproszenie uwagi generuje kłopoty z nawiązaniem kontaktu wzrokowego. To właśnie dlatego daje się dzieciom we wczesnym wieku zabawki kontrastowe i sensoryczne, których forma pozwala na łatwiejsze skupienie się na konkretnym elemencie. W okresie niemowlęcym ciężko wyłapać taki problem, ponieważ wzrok rozwija się później niż dotyk, więc kontrastowe zabawki są formą wspierającą rozwój w tym czasie, nawet jeśli nie masz żadnych podejrzeń, że Twoje dziecko może mieć jakiekolwiek zachwiania w procesach integracji. 
- oczywiście kłopot z koncentracją przekłada się na wyniki w edukacji, zwróć uwagę na to, jak uczy się w domu - czy potrafi skupić się na przeczytaniu tekstu bez przerw na inne czynności zupełnie niezwiązane z nauką, czy gubi się w tekście. To prawda, że na początku nauki czytania i pisania nie budzi to żadnych obaw, ale obserwujmy swoje pociechy, jeśli dłużej nie robi postępów i coś ciągle rozprasza to warto to skonsultować.

Interakcje z rówieśnikami:
- zaburzenia SI mają konsekwencje w relacjach z innymi dziećmi. Procesy odbierania bodźców i wysyłania informacji do mózgu, który generuje reakcje na te bodźce odpowiadają za zachowanie dziecka. Zaburzenie integracji sensorycznej wpływa na odbieranie informacji i generowanie zachowań często zbyt ostrych, takie dzieci mają problemy z dogadaniem się z rówieśnikami, są wobec siebie agresywne, lub w ogóle unikają towarzystwa i zabawy z innymi. 


Nie ma tak na prawdę idealnej integracji sensorycznej, każdy ze zmysłów u jednego dziecka może rozwijać się szybciej, a inne potrzebuje więcej czasu na ich wypracowanie. Nie jesteśmy specjalistami, jeśli zauważysz u dziecka nadmierne występowanie któregoś z alarmujących, lub nietypowych zachowań, lub cokolwiek w rozwoju wzbudzi wątpliwości zasięgnij konsultacji u lekarza pediatry. 

 

Integracja sensoryczna od początku

Dużo zależy od zachowania równowagi sensorycznej, zdolność przetwarzania informacji i kształtowania reakcji na bodźce ma ogromny wpływ na rozwój. Proces integracji sensorycznej zaczyna się w brzuchu mamy, wszystkie narządy zmysłów rozwijają się przecież już w okresie prenatalnym.

1. Dotyk

Jako pierwszy zaczyna się rozwijać ten zmysł, który jest “najbardziej potrzebny”, czyli zmysł dotyku. Dzięki dotykowi maluch w brzuchu mamy uczy się połykać, ssać, kaszleć, pod koniec ciąży poznaje ciepło, zimno, ucisk. Głaskanie po brzuchu matki dostarcza dziecku wrażeń dotykowych, jest jak najbardziej wskazane. W okolicach 8 tygodnia ciąży pojawia się wrażliwość na dotyk, wykształca się największy organ jakim jest skóra.

A teraz odpowiedź na pytanie, które nurtuje na pewno nie jednego rodzica, dlaczego dziecko wkłada przedmioty do buzi? Kiedyś myśleliśmy, że to przez to, że rosną ząbki. Układ dotykowy nie rozwija się w tym samym tempie na całym ciele. Czucie pojawia się w pierwszej kolejności na twarzy, a odbieranie bodźców odbywa się przy użyciu ust i nosa. Dopiero później układ dotykowy rozwija się na całym ciele.

2. Zmysł propioceptywny

Równowaga jako kolejny ważny układ rozwoju dziecka i nie chodzi tu o równowagę podczas siadania, czy chodzenia, tylko o taką równowagę “pomiędzy mną, a światem”. Jak V.F. Mass opisuje w książce “Uczenie się przez zmysły” receptory przedsionkowe są najwrażliwszymi z neuronów czuciowych. Dziecko w wodach płodowych niemalże nieustannie doświadcza wrażeń przedsionkowych podczas zmian pozycji, ułożenia ciała, ruchów. Ta równowaga to czucie własnego ciała, jako świadomość siebie. Tak zwana propriocepcja, czyli czucie głębokie, zmysł orientacji ułożenia własnego ciała. Receptory tego zmysłu znajdują się w mięśniach, stawach i ścięgnach. Odruchy proprioceptywne wykształcają się z pierwszymi reakcjami na dotyk i prowadzą do rozwoju i regulacji napięcia mięśniowego w kończynach. Mózg pracuje nad regulacją tych odruchów zanim maluch zdobędzie pełną świadomość swojego ciała.

3. Słuch

Płód odbiera dźwięki nie uszami, lecz całym ciałem. Dlatego tak ważne jest by dosłownie rozmawiać do brzucha. Dziecko zaczyna słyszeć w okolicach 5 miesiąca, oczywiście wszystkie dźwięki, które do niego docierają są tłumione przez wody płodowe i naturalne odgłosy z organizmu matki, ale wszystkie te z otoczenia mamy docierają do maluszka. Także bardzo dobrze, jeśli czytamy dziecku bajkę, czy śpiewamy kołysankę, nawet jeśli jeszcze nie przyszło na świat. Tak, mamy wpływ na rozwój jeszcze przed narodzinami. Rozmawiaj z dzieckiem, nawet jeśli ono nie rozmawia z Tobą!

4. Wzrok dziecka - najmniej rozwinięty zmysł po porodzie

Dzieci, które przychodzą na świat mają oczy zamknięte, nic dziwnego, czy będąc na basenie pod wodą lubisz mieć otwarte oczy? To już na pewno nie na długo. Tak samo maleństwo w brzuszku, otwiera oczka tylko na chwilę, po mniej więcej 25 tygodniu ciąży dziecko otwiera oczy i zaczyna reagować na światło. Po urodzeniu dziecko po otwarciu oczek widzi jedynie na odległość maksymalnie 30 cm. Potrzeba kilku miesięcy by wzrok wykształcił się w pełni.

5. Węch, smak

Węch i smak ze względu na ilość dostarczanych wrażeń rozwija się również troszkę wolniej, maluch zna tylko jeden zapach - zapach mamy. Smak maluchów po porodzie jest ograniczony, dziecko połyka wody płodowe, to ukierunkowuje je pod kątem słodkiego smaku mleka matki.

Zmysły równowagi, chodzenia i mówienia rozwijają się po rozwinięciu tych powyższych. Po przyjściu na świat możemy dostrzec, że z kilkoma tygodniami dziecko zaczyna przyglądać się swoim rączkom, nóżkom, rozwija się wzrok i świadomość swojego ciała. Wiemy, że każde dziecko jest inne, z książek wynika, że w granicach 9 miesiąca zaczyna samodzielnie siadać a do roku powinno zacząć stawiać pierwsze kroki. Nie jesteśmy specjalistami, więc jeśli powstaną obawy co do tego, że “moje dziecko jeszcze nie siada, czy nie chodzi” to należy skonsultować to z lekarzem prowadzącym.

Więc jak rozpoznać zaburzenia integracji sensorycznej u niemowlaka?

Wiadomo jakie mogą być przyczyny, jakie mogą być objawy, ale tak naprawdę żadne źródło nie mówi tu o zaburzeniach SI, które można wychwycić w okresie wczesno niemowlęcym. Obok tych objawów, które wymieniliśmy wyżej u niemowląt mogą wystąpić również tak zwane czynniki ryzyka ciążowo-porodowego. Na przykład nieprawidłowa masa ciała - czyli mniej niż 2,5 kg, lub więcej niż 4 kg. Jednak to jest indywidualna kwestia, która leży w ocenie specjalistów.

Obserwacja, obserwacja i jeszcze raz obserwacja. Problemy z zasypianiem i grymaszenie mogą być następstwem wielu innych problemów...kolki, ząbkowanie, częste wizyty u lekarza pediatry i konsultacje, obserwacja maleństwa to najlepsze co można zrobić.

Terapia integracji sensorycznej


 

Terapia integracji sensorycznej powinna być zawsze konsultowana z lekarzem specjalistą, skierowana jest głównie dla dzieci w wieku przedszkolnym, czy wczesnoszkolnym. To właśnie wtedy najłatwiej wykryć zaburzenia integracji sensorycznej, zachowania wzbudzające uwagę. Układ nerowowy odbierając informacje ze środowiska i z ciała organizuje je w procesach SI, niekiedy zdarza się, że te procesy mogą ulec zakłóceniom, co wpływa na zaburzenia rozwojowe w różnym stopniu i zakresie. Zaburzenia integracji sensorycznej najprościej dostrzec wtedy, gdy przekładają się na rażące problemy w nauce, opóźnienia rozwojowe, czy niepokojące relacje z rówieśnikami, częste wybuchy nieuzasadnionej agresji, nerwowość, ale też w drugą stronę - nieobecność i wycofanie. Każde dziecko ma własne tempo rozwoju, dlatego najważniejsza jest obserwacja, a w razie jakichkolwiek wątpliwości konsultacja i porada eksperta.

Ale można wspomagać integrację sensoryczną decydując się na zabawki, które skłaniają do myślenia, koordynacji psychoruchowej, czyli zabawki sensoryczne, gry edukacyjne. Także zanim zaczniesz się zastanawiać nad zakupem kolejnej zabawki interaktywnej pomyśl o sprawdzeniu takich, które nie tylko dostarczą frajdy, ale także będą wspierać rozwój.